انواع و اقسام توفان‌های شدید مانند گردبادها و توفان‌های حاره‌ای. شاید به همین دلیل است که برخلاف برخی زبان‌ها، در فارسی برای بادها و توفان‌های مختلف، اسامی و عبارت‌های خاص زیادی نداریم.
اما 2 هفته پیش، یکی از همین توفان‌های غریبه، چنان منطقه و ایران را تحت تاثیر قرار داد که برای چند روز به موضوع اصلی گفت‌وگوی مردم تبدیل شد و حتی تیتر اول سیاسی‌‌ترین روزنامه‌ها را هم به خود اختصاص داد. شاید یکی از دلایل توجه زیاد به این توفان و حساس‌شدن مردم و مسئولان به آن، یک خاطره بود؛ خاطره توفان کاترینا که دقیقا یک سال پیش بخشی از سواحل شرقی آمریکا را نابود کرد و در کشور پیشرفته‌ای مانند آمریکا، آثار وحشتناکی به‌جا گذاشت.
توفان اخیر که به نام «گونو» معروف شد، مانند کاترینا یک توفان حاره‌ای (Hurricane) بود. (برای آشنایی با نحوه تشکیل این توفان‌ها، صفحه مقابل را ببینید.) گونو (Gonu) در زبان مردم مالدیو به معنی کیف ساخته شده از برگ نخل است. چنین توفان‌هایی هر سال روی اقیانوس هند شکل می‌گیرند اما در مورد گونو، چیزی که بیشتر باعث شد نظرها به طرف آن جلب شود، جهت حرکت و شدت آن بود.
گونو پس از شکل‌گیری به سمت شبه‌جزیره عربستان و جنوب ایران حرکت کرد و شدت آن روی دریای عرب به درجه5 رسید که شدیدترین حالت ممکن است. (برای آشنایی با درجه‌بندی شدت توفان‌ها، جدول صفحه مقابل را ببینید.) این بدترین وضعیت در طول 60سال اخیر در منطقه بود و باعث شد که در عمان - یعنی اولین مقصد توفان - شرایط خطر اعلام شود و از مردم بخواهند از مناطق ساحلی دور شوند.
گونو بعد از عمان به سمت جنوب ایران آمد و در استان‌های سیستان و بلوچستان، هرمزگان و کرمان آثار مخرب خود را نشان داد. به علت آمادگی‌های نسبی قبلی، عمده آسیب‌های گونو در ایران ناشی از خود باد و توفان نبود بلکه بارش‌های شدید و به راه افتادن سیل در مناطق دور از ساحل، باعث خسارات مالی و جانی شد. البته در کنار خسارت‌ها، ماجرا نکات مثبتی هم داشت، مانند آب‌گیری دریاچه جازموریان بعد از 10سال خشکی و پر شدن منابع آبی منطقه.
توفان گونو به جز آسیب‌ها و زیان‌های مستقیمی که برای کشورهای منطقه به جا گذاشت، به نحوی اقتصاد جهانی را هم برای چند روز ملتهب کرد. توفان در جایی اتفاق افتاده بود که بخش عمد‌ه‌ای از نفت مصرفی جهان از آنجا می‌آید. تهدید تاسیسات نفتی توسط گونو و همچنین بسته‌شدن مسیر عبور نفت‌کش‌ها باعث شد در ایام توفان، قیمت نفت شدیدا افزایش یابد.
کارشناسان هواشناسی، رخ دادن پدیده‌های جوی غیرمعمولی مانند گونو را از نشانه‌های تغییرات اقلیمی در منطقه ما می‌دانند. به عقیده بسیاری، گرم‌شدن زمین، نقشی اساسی در این تغییرات دارد.
باد ما را با خود نبرد
ماجرا خیلی قدیمی نیست. حتی آنهایی که دهه60 به دنیا آمده‌اند هم حتما به یاد دارند که تا همین چند سال پیش، بخش هواشناسی در اخبار رادیو و تلویزیون، یک بخش بی‌مشتری و غیرجذاب بود. پیش‌بینی‌های نه‌چندان درست در طول سال‌ها اعتماد مردم را از بین برده بود، تا حدی که اشاره به این پیش‌بینی‌ها، مثلا برای برنامه‌ریزی مسافرت، بیشتر شوخی بود تا جدی.
به احتمال زیاد نمی‌توان آمار دقیقی در این رابطه پیدا کرد اما شاید بشود گفت که برای بسیاری از مردم، سازمان هواشناسی یک دستگاه عریض و طویل بود که در سرتاسر کشور حضور داشت اما در زندگی روزمره آنها، بودن یا نبودنش تفاوت چندانی نمی‌کرد. این برای دستگاهی که در سراسر جهان جایگاه حساس و بسیار مهمی دارد، کم از فاجعه نبود.
اما به نظر می‌رسد، اوضاع در حال تغییر است. سازمان هواشناسی در چند سال اخیر و با تلاش زیاد توانسته دوباره حضورش را در جامعه پررنگ کند. دیگر پیش‌بینی وضع هوا، فقط آن بخش کوتاه و کلیشه‌ای آخر اخبار صدا و سیما نیست. این روزها کم اتفاق نیفتاده که گزارش‌های آب و هوایی، تیتر اول بخش‌های خبری باشد و حتی برای چند دقیقه و طولانی‌تر از هر بخش دیگری، کارشناسان خوش‌کلام هواشناسی با استفاده از تصاویر و گرافیک مناسب، مردم را از آخرین اوضاع جوی مطلع کنند. این نحوه ارائه مناسب در کنار استفاده از دانش و فناوری‌های جدید هواشناسی برای اعلام پیش‌بینی‌های درست و بموقع، از رموز موفقیت هواشناسی است.
تاثیر هواشناسی در پیشرفت کشور و زندگی مردم غیرقابل انکار است. مسئله فقط حد اعلام حداکثر و حداقل دمای شهرها یا پیش‌بینی وضع هوایی مسیرهای پرواز هواپیماها نیست و توفان اخیر در جنوب کشور، مثال خوبی برای نشان دادن تاثیرگذاری هواشناسی است. از همان ابتدای شکل گرفتن گونو روی اقیانوس هند، ساعت به ساعت اطلاعات جدیدی درباره این پدیده سهمگین جوی و نحوه حرکت آن اعلام می‌شد.
ایجاد حساسیت در مردم و مسئولان با دادن هشدارهای بموقع باعث شد تا با انجام بعضی از اقدام‌های پیشگیرانه، جلوی بسیاری از خسارت‌ها و تلفات احتمالی گرفته بشود. فقط تصور کنید مثلا 20 سال پیش، چنین باد و توفانی چه تلفاتی به جا می‌گذاشت. مشابه چنین اعلام خطرهایی را در 3-2 سال اخیر بارها در موارد خفیف‌تری مانند جاری شدن سیل هم دیده بودیم.
هر چقدر هم بدبین باشیم، نمی‌توان انکار کرد که دیوار بی‌اعتمادی بین مردم و هواشناسی در حال فروریختن است. امیدوار باشیم این الگویی باشد برای بقیه دستگاه‌های علمی کشور.
نحوه تشکیل یک توفان حاره‌ای
1- یک توفان حاره‌ای وقتی شروع می‌شود که باد، توده‌های توفانی پر از رعد و برق را روی اقیانوس و آب‌های گرم آن ببرد.
2-هوای بسیار گرم داخل توده توفانی با هوای گرم سطح اقیانوس ترکیب شده و به سمت بالا جریان پیدا می‌کند. این باعث کاهش فشار در سطح آب می‌شود.
3- وزیدن بادهای حاره‌ای در جهت‌های مخالف به تدریج توفان را به حرکت دورانی می‌اندازد.جریان هوای گرم رو به بالا هم باعث کم شدن فشار در ارتفاع‌های بالاتر می‌شود.
4-در نتیجه حضور این ناحیه کم‌فشار، هم هوای گرم با سرعت بیشتری به بالا می رود و هم هوای سردتر و خشک‌تر از بالا به وسط ماجرا مکیده می‌شود.
5-با حرکت توفان روی اقیانوس، هوای گرم و مرطوب بیشتری به مرکز کم‌فشار آن کشیده می‌شود. در نتیجه این مسئله، سرعت باد هم به مرور زیاد می‌شود.
6-توفان‌های حاره‌ای از یک چشم کم‌فشار از بادهای آرام تشکیل شده که اطراف آن را گردابی از بادهای شدید و توفان‌های پر از رعد و برق گرفته است.
شدت توفان‌های حاره‌ای را با متوسط سرعت باد آن می‌سنجند. مقیاس سفیر-سیمپسون، شدت توفان را به 5 درجه تقسیم‌بندی می‌کند که 1 آرام‌ترین و 5 شدیدترین درجات هستند.
